Notlar
2:8 orman İbranice’de “pardes” olan sözcük, eski Farsça’dan alınmış olup duvar veya çitle çevrili alan, dinlenme yeri veya park anlamlarına gelir. Eski Antlaşma boyunca bu ayet dışında yalnızca
Vai.2:5 (“bahçeler, parklar” diye çevrilmiştir) ve
Ezg.4:13 (“bahçe” diye çevrilmiştir) ayetlerinde geçer. Septuaginta metninde (Grekçe) “paradeisos” sözcüğü kullanılmıştır. Zamanla bu sözcük firdevs (cennet) anlamını kazanmıştır (bkz.
Luk.23:43;
2Ko.11:3-4;
Va.2:7; Makale: Cennet, Cehennem, s.1898). Kralın ormanının yerinin, ya Süleyman’ın Yeruşalim’in yaklaşık 10 km güneyindeki Etam’da bulunan bahçeler (bkz. Josefus’un, Yahudiler’in Tarihi kitabı, 8.7.3) ya da Lübnan’daki ormanlar olduğu tahmin edilir. O bölgede yetişen meşe, kavak ve yabanıl fıstık ağaçları, kent kapılarının ve evlerin damlarının yapımında (
Hoş.4:13), Lübnan sediri de iç döşemede kullanılırdı.
kalenin Muhtemelen, Büyük Hirodes tarafından inşa edilen Antonia Kalesi’nden önce tapınağın kuzeyinde bulunan kaleden söz edilmektedir (Josefus’un, Yahudiler’in Tarihi kitabı, 15.11.4; bkz.
Elç.21:34,
Elç.21:37;
Elç.22:24).
2:9 komutanlar ve atlılar Nehemya resmi olarak Yahuda Valisi olduğundan, Ezra’nın aksine, kendisine silahlı bir muhafız birliği eşlik ediyordu (bkz.
Ezr.8:22).
2:10 Horonlu Sanballat Horon’un, Yeruşalim’in 18 km kuzeybatısında yer alan ve kente giden ana yolu koruyan iki kentten biri (Aşağı Beythoron veya Yukarı Beythoron) olduğu tahmin edilir (bkz.
Yşu.10:10;
Yşu.16:3,
Yşu.16:5; Apokrifa’dan, 1. Makabeler
Yşu.3:16;
Yşu.7:39). Babil kökenli bir ada sahip olan Sanballat, Nehemya’nın en büyük politik karşıtıydı (
Yşu.2:19;
Yşu.4:1,
Yşu.4:7;
Yşu.6:1-2,
Yşu.6:5,
Yşu.6:12,
Yşu.6:14;
Yşu.13:28); İÖ beşinci yüzyılın sonlarına ait, Yahuda Valisi Bigvay’a (Farsça biçimi “Bagohi” olabilir) gönderilen bir Elefantin Yazması’nda, Samiriye Valisi olduğu belirtilir (krş.
Neh.4:1-2).
Toviya ‘RAB iyidir’ anlamına gelir. Toviya, büyük olasılıkla RAB’be inanan biridir. Yalnızca adının anlamı değil, oğlu Yehohanan’ın surları onaran gruplardan birinin lideri olan Berekya oğlu Meşullam’ın kızı ile evli olması da bu olasılığı arttırır (
Neh.3:4,
Neh.3:30;
Neh.6:18).
Ammonlu Bkz.
Ezr.9:1;
Yar.19:36-38’e ait not. Toviya muhtemelen Persler’in yönetimindeki Ammon (Doğu Şeria) bölgesinin valisiydi. Tarihsel kaynaklarda, Toviya adını taşıyan nüfuzlu bir aileninAmmon bölgesiyle yakın bir ilişkisi olduğu belirtilir. Bugünkü Ürdün’ün başkenti Amman, adını Ammon’dan almıştır.
çok sıkıldılar Sanballat ve Toviya’nın muhalefetinin nedeni politiktir; Samiriye Valisi’nin gücü ve yetkisi, Nehemya’nın gelişi ile tehdide uğramıştır.
2:13 Dere Kapısı’ndan Bkz.
Neh.3:13.
2Ta.26:9’da Uzziya’nın, batı surlarında bulunan, Hinnom ve Kidron vadileri arasında kalan büyük vadiye hâkim kuleleri sağlamlaştırdığı belirtilir. 1927-1928’ de yapılan kazı çalışmalarında, Pers İmparatorluğu döneminden kalan ve Dere Kapısı olduğu saptanan kapının kalıntıları ortaya çıkarılmıştır.
Ejder Pınarı’na Birçok araştırmacı, Ejder Pınarı’nın Hinnom ve Kidron vadilerinin birleştiği noktada (Yeruşalim’in güneydoğu sırtlarının 230 m güneyi) bulunan Eyn-Rogel pınarı olduğunu ileri sürer (
Yşu.15:7-8;
Yşu.18:16;
2Sa.17:17;
1Kr.1:9). Başka bir görüşe göre ise, bu pınar Şelah (Şiloah) Havuzu’dur.
Gübre Kapısı’na Büyük olasılıkla, Hinnom Vadisi’ndeki çöplüğe açılan kapıdır (krş.
Neh.3:13-14;
Neh.12:31;
2Kr.23:10). Dere Kapısı’nın yaklaşık 450 m güneyinde bulunmaktadır (
2Kr.3:13).
2:14 Pınar Kapısı’na Muhtemelen Eyn-Rogel’e doğru uzanan güneydoğu surundadır (bkz.
Neh.3:15;
Neh.12:37).
Kral Havuzu’na Kral Hizkiya, Kidron ve Hinnom vadilerinin birleşme noktasındaki surların dışında bulunan kral bahçesini (
2Kr.25:4) sulamak için, Şelah tünelinden (krş.
2Kr.20:20;
2Ta.32:30) taşan suyun akış yönünü değiştirmiştir. Bu nedenle Kral Havuzu, ya Şelah Havuzu (
2Ta.3:15) ya da hemen bitişiğindeki Birket el-Hamra olmalıdır.
yol... uygun değildi Muhtemelen kentin doğu tarafındaki destekleyici setlerin (krş. Millo,
2Sa.5:9;
1Kr.9:15,
1Kr.9:24) yıkılmış olması nedeniyle.